انار، میوه بهشتی

انار، میوه بهشتی:
قدمت این میوه، به 4 هزار سال قبل برمی‌گردد؛ میوه‌ای که سوغات ایرانی‌ها بوده و از اینجا، به هند و سپس به آفریقای شمالی، چین، اروپا و آمریکا رفته؛ در سوره الرحمن قرآن کریم- آنجا که وصف بهشت و میوه‌های بهشتی آمده- از انار هم نام برده‌اند؛یک میوه خوش‌آب و رنگ شفابخش که انگار، هر دانه‌اش دوای دردی است.
انار شباهت عمده به هندوانه دارد؛ داخل هر دو معمولا قرمز و گاهی سفید است، ضمن اینکه تا بازشان نکنی، رنگ و طعم داخلشان را نمی‌شود فهمید.

درخت انار :

انار درخت کوچکی است که ارتفاع آن حداکثر تا 6 متر میرسد و در مناطق نیمه گرمسیری میروید. گلهای انار درشت به رنگ قرمز اناری ولی بی بو میباشد. میوه آن کروی با اندازه های مختلف دارای پوستی قرمز رنگ و یا زرد رنگ میباشد. بطور کلی در حدود بیست نوع مختلف انار که شامل واریته های بسیار متنوعی میباشد در دنیا موجود است. انار از گیاهان بومی ایران بشمار می آید، و امروزه به صورت وحشی در کلیه سواحل دریای شمال و نقاط استپی معتدل نظیر جنگلهای غرب در لرستان، کردستان، بختیاری و فارس میروید. ایرانیان از حدود سه هزار سال پیش با کشت انار آشنائی داشتند و با کشت مداوم آن در نقاط مختلف و مساعد آنرا به صورت اهلی درآورده و با سلکسیونهای متعدد موفق به کشت ارقام پر محصول و مرغوب تجاری در کلیه مناطق از جمله در نواحی حاشیه کویر مرکزی ایران شدند. به گونه ای که هم اکنون شهرهای مستقر در این مناطق از عمده ترین مراکز استقرار باغات انار میباشند.

به جز در مناطقی با زمستان سرد و طولانی، این درخت قابلیت سازگاری با آب و هوای مختلف که دارای بهاری آفتابی و تابستانی گرم باشند، را دارا میباشد. این درخت نسبت به سرما شدیدا حساس بوده و در دمای کمتر از 12- درجه سانتیگراد که بیش از دو روز استمرار یابد قسمت هوائی آن از بین رفته و در شرایط دمائی سردتر حتی ریشه درخت نیز آسیب دیده و از بین خواهد رفت. از اینرو بایستی قبل از احداث باغ انار نسبت به ارزیابی آب و هوائی منطقه اقدام نموده و از وضعیت دوره های سرمای زمستانه اطلاع حاصل کرد. بطور کلی باید از احداث باغ انار در مناطقی که برودت هوایی کمتر از 10- درجه سانتیگراد را به صورت طولانی در تناوب زمانی 30 ساله تجربه کرده اند اجتناب نمود. گرما و تابش شدید نیز موجب آفتاب سوختگی تنه و میوه درخت میشود از اینرو در مناطقی با آفتاب فراوان و تابستانی معتدل درختان انار شاداب تر و محصول آن مطلوبتر میباشد. جهت جلوگیری از آفتاب سوحتگی میوه انار باغات موجود از گذشته با تراکم زیاد کشت گردیده تا میوه درخت در سایه انداز شاخ و برگها از گزند آفتاب سوزان در امان باشد.

این درخت رشد سریعی داشته و پاجوشها و تنه جوشهای فراوانی تولید میکند. شاخه های این درخت دارای خارهای فراوان و تیز میباشد. به تجربه دیده شده درختان با خار فراوان محصول نازلتری تولید میکنند. به دلیل پاجوش فراوان در جوانی هرس این درخت و حذف پاجوشها باید از سال سوم به طور مستمر انجام گیرد. تا اسکلت اصلی درخت حفظ شود. درختان انار عمدتا به صورت چند تنه تربیت میشوند. بگونه ای که همه جوانه ها و شاخه های جوان و پاجوشهای برآمده روی سه شاخه اصلی تنه درخت را بعد از سال چهارم به طور مرتب تا ارتفاع 1 متری حذف مینمایند. با افزایش سن، تنه اصلی دیگر پاجوش تولید نخواهد کرد.بر روی شاخه های انار پس از یک سالگی تا سال چهارم میخچه های تولید کننده میوه رشد میکنند، طول این میخچه ها متغیر و از یک تا 20 سانتیمتر دیده شده است. در تربیت و هرس درختان انار هم اکنون سعی در جلوگیری بر افزایش ارتفاع درختان و تربیت آنها تا ارتفاع حداکثر 3 متر به جهت سهولت در برداشت محصول و افزایش سایه انداز درخت به منظور جلوگیری از آفتاب سوختگی میوه آن میباشد. از اینرو رعایت تراکم کاشت (حداکثر 800 درخت در هکتار) از الزامات باغداری نوین میباشد. جهت حفظ ارتفاع درخت سربرداری سالیانه پس از سال ششم الزامی است.

رده بندی علمی: نام قدیمی انار یا نار در زبان یونانی نخستین بنام (Malus Puniacus) به معنای سیب کارتاژیا (Apple of cartage) آمده است و از این رو نام علمی آن از پونیکوس = کارتاژ و از کلمه گراتاتوم گرفته شده است. نام عربی آن رمّان و در انگلیسی به آن Pomegranate میگویند
ریشه : ریشه درخت انار بسته به نوع خاک، اندازه گودال درختکاری، قابلیت نفوذ و ریشه دوانی تا 1.5 متر بطور عمقی یا عمودی را دارا بوده و همچنین تا شعاع 2.5 متر به طور افقی امکان گسترش دارد. در شرائط معمول ریشه های این درخت در شعاع حدود 1 متر و عمق 0.7 متری از تراکم بسیار بالایی برخوردار میباشد. به طور کلی مقدار پراکندگی ریشه های انار به موازات سطح زمین از گسترش بیشتری برخوردار است . در احداث باغ انار توجه به کیفیت توسعه ریشه درختان انار اهمیت تعیین کننده دارد.

شاخه:

شاخه های انار باریک و معمولاً ناهموارند یعنی با توجه به ارقام گوناگون، دارای خارهائی با تعداد و طول مختلف میباشند. مثلا گونه شیرین شهسوار بدون خار و انار ترش سبز از پر خارترین واریته های انارند. شاخه ها به هنگام جوانی دارای مقطعی چهارگوش (مانند نعناع) و در رشد کامل دارای مقطعی دایره ای هستند که بر حسب واریته خارهایی با طول متقاوت دارند. پوست ساقه تقریباً خاکستری است. درختچه انار تولید شاخه های نامنظم میکند. میوه ها در انتهای شاخه ها ی میوه دهنده که آن را میخچه یا اسپور (Spur) میگویند میرویند. اسپورها در واقع شاخه های کوچکی هستند که روی آن جوانه های میوه دهنده یا برگ تشکیل میشود. میخچه های میوه دهنده در روی شاخه ها 2 تا 3 ساله به وجود میایند. طول آنها بر حسب سن به یک تا 20 سانتیمتر میرسد. هر میخچه میوه دهنده در طول عمر خود 3 تا 4 مرتبه میوه میدهد.این میخجه ها بر عکس میخچه های درخت سیب دارای رشد مستقیم میباشند. اسپورهای مفید و میوه دهنده قالباً در اطراف شاخه ها تشکیل میشوند.

برگ:

برگ انارهای وحشی نیزه ای کشیده، صاف و براق، کوچک و به ابعاد 3 تا 6 در 1 تا 3 سانتیمتر است. رگبرگ میانی آن سفید و مشخص میباشد،برگهای انار اهلی کامل و فاقد گشوارک یا بن برگ میباشد. برگهای جوان و چند روزه انار حنائی و عنابی رنگند و برگهای کامل آن سبز خوشرنگ و صاف هستند که آثاری از رنگ حنائی نیز در آن جلب نظز میکند. برگهای انار متقابل و گاهی منفرد و یا فراهم اند و تا حدودی شباهت به برگ بید دارند. از نشانه های بارز ضعف عمومی درخت روشن بودن رنگ برگهای انار در اواسط بهار و ابتدای دوره رشد میباشد. آبیاری بیش از اندازه نیز در تغییر رنگ برگ این درخت موثر است. استفاده صحیح از کودهای آلی و دفن عمیق آن و تنظیم آبیاری و حفظ غلظت بهینه محلول خاک اثر کاملا آشکاری بر رنگ و طراوت برگها دارد. تاثیر کودهای شیمیایی بر تغییر رنگ برگهای درختان انار موقتی میباشد.

گل:

گلهای انار بی بو و به رنگهای آتشین یا قرمز مایل به نارنجی دیده میشوند در برخی گونه های زینتی به رنگ سفید و در برخی نیز به رنگ زرد میباشند. درخت انار 3 نوبت گلدهی دارد گل اول انار از اواسط فروردین پدیدار شده و بمرور تا اواسط اردیبهشت افزایش میابد این گلها به تعداد فراوان و بیشتر از نوع علفی بوده و حدود 25 درصد از کل گلها به میوه تبدیل و بقیه از درخت ریزش میکنند، همراه گلهای علفی درصدی از گلهای مثمر نیز ریزش میکنند، میوه حاصل از گلهای اول بزرگ و بازار پسند میباشند. گل دوم انار به تعداد محدود در اواخر بهار رویش و میوه حاصل از آن کوچک تا متوسط میباشد. گلهای سوم در اواسط تابستان به میزان محدود میروید که میوه حاصل از آن ریز و ناقص بوده و قابلیت تجاری ندارد. گلهای انار درشت و به قطر 3 سانتی متر و طول 3.5 تا 7.5 سانتی متر و به عرض 3.8 تا 5 سانتیمتر دیده شده است. گلهای کامل به شکل زنگ یا استوانه ای هستند که دارای اعضاء نر و ماده میباشند. گلهایی انار بسته به نوع واریته دارای 4-8 کاسبرگ و به همین تعداد گلبرگ میباشد، کاسه گل در امتداد نهنج قرار دارد که لوله ای گوشتی و ضخیم است، گلبرگها بعد از گرده افشانی میریزند. در حالیکه کاسبرگها تا انتها بصورت کنگره های نوک تیز روی تاج میوه انار باقی میمانند. تعداد پرچمهای گل انار نیز بسته به نوع واریته متفاوت و از حدود 218 تا 402 شمارش شده است. بساکها در انتهای میله پرچم واقع و در میان پرچمها مادگی با یک خامه منفرد و کلالهء گسترده قرار دارد.سابقاً تصور میشد گلهای انار فاقد شهد هستند لیکن در مطالعات بعدی بطلان این مطلب ثابت شد. مثلا در واریته واندرفول (CV. Wonderful) واقع در منطقه Tucson آریزونای امریکا مقدار شهد به اضافه 27% مواد محلول بدست آوردند. (تصویر گل مثمر انار که گلبرگهای آن کامل شده این گل در صورت عدم ریزش از روی درخت به میوه تبدیل خواهد شد)

گلهای انار بر دو نوعند:

دسته اول گلهای بارآور یا ثمری (fruitful) که بزرگتر بوده و دارای خامه و پرچم بلند هستند که در آن بساکها و کلاله ها تقریباً هم قد هستند. این گلها کشیده و قطرشان در محل اتصال بیشتر از قطرشان در گردن گل میباشد. دسته دوم گلهای نازا و یا علفی (barren) هستند که اندازه آنها کوچکتر با خامه و پرچم کوتاه بوده و در آنها کلاله ها کوتاه تر و در زیر بساکها قرار دارند. این گلها که قطرشان در محل اتصال کمتر از قطرشان در گردن است بعداً ریزش میکنند. گاهی گلهای حد فاصل یا حد وسط (intermediate) به وجود میایند که ممکن است دارای خامه هایی به بلندی گلهای خامه بلند یا به کوتاهی گلهای خامه کوتاه باشند.

گلهایی که دارای خامه بلند هستند، گاهی تلقیح میشوند و تولید میوه هم میکنند ولی بندرت این چنین میوه هایی میرسند که در این حالت اکثراً بد شکل و معیوب خواهند بود. گلها با خامه کوتاه هرگز تلقیح نشده و بزودی میریزند. گلبرگهای این قبیل گلها به رنگ تیره سرخرنگ بوده و دانه های گرده آن ناقص است. معمولاً گلهای خامه بلند بر روی شاخه های مسنتر رشد میکنند. در حالیکه گلهای خامه کوتاه بر روی شاخه های جوانتر ظاهر میشوند .

کاسبرگ:

کاسبرگهای گل انار به تعداد 4 تا 8 عدد و ضخیم میباشند که پس از تلقیح و تشکیل میوه روی آن باقی میمانند و با میوه به رشد خود ادامه میدهند.

گلبرگ:

گلبرگهای گل انار به تعداد 4 تا 8 عدد، به رنگ قرمز و به شکل نیزه و در میان لوبهای کاسه گل (در قسمت داخلی نهنج گلدانی شکل فرو رفته)‌ جای دارند.

پرچم:

پرچمهای گل انار متعدد و قائم تا قدری خمیده و در نوک به رنگ قرمز میباشند و دارای بساکهای زردرنگ هستند. پرچمها در قسمت داخلی یک نهنج گلدانی شکل فرو رفته، قرار دارند. (تصویر پرچمها کلاله و بساکهای گل انار)

خامه و مادگی:

خامه یا مادگی گل انار قرمز مایل به زرد و طول آن معمولاً 1.54 سانتیمتر است . کلاله آن تقریباً کروی و سبز مایل به زرد است.

تخمدان:

تخمدان انار ناشکوفا و دارای 8 تا 9 برچه است که ابتدا روی یک سطح قرار گرفته ولی بعداً روی دو سطح فوقانی و تحتانی قرار میگیرند. در سطح تحتانی سه خانه وجود دارد که طرز قرار گرفتن تخمکها در آن محوری است و در سطح فوقانی 5 خانه با تخمکهای کناری وجود دارد در درون تخمدان دانه های بسیار زیادی وجود دارد. هر یک از دانه ها لایه گوشتی آبدار که همان قسمت خوراکی میوه را تشکیل میدهد قرار گرفته اند، این دانه های گوشتی به صورت دسته جمعی در داخل پوست یا کیسه نازکی بسته بندی شده اند.

نهنج:

نهنج به شکل فنجان عمیقی است که ته آن 8 برچه که در دو ردیف واقع شده اند مشاهده میگردد. 3 تا در طبقه تحتانی که نمایشگر 3 برچه حلقه خارجی است و 5 تا در طبقه تحتانی که نمایشگر 3 برچه خارجی است و 5 تای دیگر در قسمت فوقانی قرار دارند .

گل آذین:

آذین : روی شاخه های بارده انار ممکن است از یک تا چندین گل بر روی یک شاخه بوجود آید که یکی از آنها انتهائی و بقیه جانبی و منفرد میباشند. (تصویر دو نوع گل غیر مثمر و مثمر بروی میخچه میوه دهنده)

میوه:

محصول نهائی درخت انار میوه ای است درشت و کروی با پوستی به رنگهای زرد روشن تا قرمز تیره، که در بالا دارای تاج یا گردن میوه در اندازه کوتاه تا بلند میباشد این درخت واریته های بسیار فراوانی دارد تاکنون بیش از هفتصد رقم انار در ایران شناسایی شده و ارقام متنوع دیگری در دنیا وجود دارد.

شکل نهایی میوه این درخت تحت تاثیر واریته های آن تغییر کرده و از این رو علاوه بر رنگ پوست میوه، مزه و شکل دانه و درصد آب حبه های انار همچنین دوام و مقاومت آن به امراض و حوادث، متاثر از واریته آن میباشد. وزن میوه های تجاری انار از 200 گرم تا حدود 750 گرم میباشد. هر چه میوه درشتر و قرمزتر باشد بازار پسندی آن بیشتر است. ما بین پوست بیرونی و حبه های آبدار انار لایه گوشتی نرمی بنام پیه و برنگ عمدتا زرد روشن وجود.

در یک انار متوسط نزدیک به 800 حبه وجود دارد، داخل حبه ها مایع اصلی میوه انار با طعم ترش، شیرین و یا ملس قرار دارد در مرکز حبه انار، هسته سختی وجود دارد که دارای روغن گران قیمتی است، این روغن حاوی اسید منحصربفردی با خواص درمانی ضد سرطان میباشد. این محصول بسته به نوع واریته آن از اواسط تابستان تا انتهای پائیز آماده برداشت و عرضه به بازار میباشد. از عمده ترین ارقام انار میتوان به ملس ساوه، شیرین شهوار یزد، دانه سیاه اصفهان، رباب فارس و ... اشاره کرد.

خرید انار خوب، نیاز به آگاهی از ویژگی انارهای معروف و نکته‌های ویژه‌ای دارد. در ایران بیش از 740 نوع انار وجود دارد اما «شهسوار دانه قرمز، میخوش، شیرین ساوه، آلک ساوه، ملس اصفهانی دانه قرمز، شیشه کپ خراسان و قجاق قم» از انواع معروف انار ایرانی‌اند. هنگام خرید انار، به غیر از اسم و رسم انار باید ببینید آیا انار، نسبت به جثه‌اش سنگین است یا نه؛ این نکته به همراه پوست صاف و شفاف، نازک و بدون ترک، می‌تواند نشانه مرغوبیت انار باشد.